Rafał Milach. Odmowa

W 1971 roku radziecka telewizja wyemitowała program popularno-naukowy prezentujący mechanizmy, za pomocą których można skutecznie manipulować ludzką świadomością. Zaproszona do studia młodzież została poddana eksperymentom, które miały uświadomić telewidzom, w jakim stopniu sugestia i konformizm wpływają na odbiór rzeczywistości, eliminując z niej nawet najbardziej oczywiste fakty. Nie będzie specjalnym nadużyciem stwierdzenie, że obraz ten (choć nie wprost) obnażał techniki wykorzystywane na co dzień przez sowiecką władzę. Nikt wówczas nie dostrzegł wywrotowego potencjału tego dzieła — propagandowa tuba reżimu zaprezentowała go jako pozbawioną związku z realiami naukową ciekawostkę. Współczesne autokracje, a w szczególności te z obszaru poradzieckiego, z dużym sukcesem zaadaptowały przedstawione w programie techniki do zbiorowego zarządzania świadomością obywateli. Stworzyły gigantyczne laboratorium, w którym bez względu na konsekwencje powstaje model wzorcowej struktury społecznej. „Odmowa” jest próbą wizualnego przedstawienia różnych systemów kontroli i wywierania nacisku. W proces formatowania i przesuwania znaczeń oraz tworzenia nowych ideologii wpisują się zarówno niewinne gesty, jak i sprawdzone zabiegi socjotechniczne. W zależności od regionu różnią się intensywnością, skalą i metodami, natomiast wszystkie służą konkretnej utopijnej wizji narzucanej przez aparat władzy. Jedynym odnotowanym tu przypadkiem zaburzenia tego schematu był incydent w białoruskim kołchozie Krejwańcy, gdzie oracz Walerij, miejscowy przodownik pracy, mimo wyraźnego polecenia przełożonych, odmówił współpracy z fotografem.

Premierowy pokaz wystawy „Odmowa” odbył się wiosną 2017 r. w Atlasie Sztuki w Łodzi. Partnerzy wystawy: Atlas Sztuki w Łodzi, Instytucja Kultury Katowice-Miasto Ogrodów