Planeta Topor. Abram. Roland. Nicolas
27.10. — 27.12.2016
Pałac Schoena — Muzeum w Sosnowcu
Kuratorzy: Alexandre Devaux, Marek Zieliński
Wystawa w ramach ⅩⅩⅤ Festiwalu Ars Cameralis
Wystawa „Planeta Topor. Abram. Roland. Nicolas”, realizowana w sosnowieckim Pałacu Schoena, jest projektem, którego zamysł polega nie tylko na stworzeniu wzniosłego i ważnego wydarzenia artystycznego, lecz także na uchwyceniu szeregu prostych prawd, obrazów, anegdot, uczuć, wrażeń, doświadczeń, których źródłem jest po prostu historia człowieczej egzystencji, ludzkich losów. Projekt pełni rolę symbolicznego — by użyć sformułowania Gombrowicza odnoszącego się do jego „Dziennika” — „worka” podróżnego, wypełnionego „pewnym światem”, a więc obrazami, słowami i rzeczami1, które zostały zebrane na tej zagadkowej, pozostającej w nieustannym wirującym ruchu, wciąż nie do końca odkrytej planecie. Dlatego też celem tego projektu jest z jednej strony próba ponownego przywołania i przybliżenia świata Rolanda Topora, niezwykle mocno i emocjonalnie odbieranego w Polsce, oraz — z drugiej — przedstawienie twórczości Abrama, jego ojca, a także Nicolasa, syna. To również spełnienie niepisanego testamentu Rolanda — stworzenia wystawy prezentującej jego twórczość w kręgu najbliższej mu rodziny. […]
Jego twórczość wywołuje niepokój i równocześnie fascynuje, a ten fenomen w niezwykle przewrotny sposób opisuje wielki admirator Topora Roman Cieślewicz: „A sztuka Topora? Jego rysunek! Jego pomysły! Jego esprit! Możemy tu bez zahamowań oddać się wybrzy-dzaniu. Kreska Topora? – Zero! Kto tak dzisiaj rysuje? A ci panowie w kapeluszach? Akcesoria skradzione surrealistom. Kolor? Czarnobiały, czyli żaden, jak mawia pewien wybitny krytyk sztuki. No i w ogóle ta tematyka! Paniczna!”2. Mimo że gest artystyczny Topora jest jednoznacznie rozpoznawalny, to tak naprawdę wciąż wymyka się nazwie. Być może „kluczem do Topora” jest znak Koziorożca, gdyż jako urodzony pod tym znakiem posiada dwa oblicza — konstatuje Roman Cieślewicz3. Ten przewrotny trop prowadzi nas do niepowtarzalnego rodzinnego tryptyku, którego części stanowią Abram, Roland i Nicolas. Każdy z nich posiada i wytwarza własne światło, przekazuje nam inną barwę, odmienne uczucia. Już w pierwszym momencie oko wychwytuje inne trajektorie doświadczenia i inne dramaty, wprowadza nas w różne sposoby postrzegania świata, otwierając nowe perspektywy stawania się człowieka. Należy jednak pamiętać, że za tym „zwykłym” oglądem skrywają się wciąż liczne tajemnice i zagadki.
/ Marek Zieliński, „Atelier, czyli wprowadzenie do Planety Topor” (fragmenty)
Przypisy:
1 K.A. Jeleński, „Szkice”, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1990.
2 R. Cieślewicz, „Topor”, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1975.
3 Tamże.
Wernisaż
O artystach
Abram Topor
Urodził się 24 lutego 1903 roku. Na studiach w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych wybrał rzeźbę. W 1929 roku jego prace zostały zauważone, wygrał bowiem półroczne stypendium w Paryżu. Postanowił nie wracać do Polski i sprowadził z kraju narzeczoną — Zlatę Binsztok. Abram nie był w stanie utrzymać rodziny ze swojej sztuki, postanawiał więc pójść w ślady ojca i otworzył zakład kaletniczy. W latach 1934 i 1938 przychodzą na świat kolejno Hélène i Roland. Krótko po wybuchu wojny Abram został zatrzymany i internowany w obozie w Pithiviers, skąd zbiegł po dwóch miesiącach. Tym samym rozpoczęła się wojenna tułaczka rodziny Toporów. Po wojnie powrócił do rzemiosła, ale w wolnych chwilach stawał za sztalugą. Szczególną uwagę poświęcał artystycznemu i kulturalnemu wychowaniu dzieci. Po przejściu na emeryturę w 1967 roku postanowił spełnić się jako artysta. Po raz pierwszy wystawił swoje prace w 1971 roku w paryskiej Galerii Bénézit. Między 1973 a 1991 rokiem wziął udział w trzydziestu wystawach indywidualnych i zbiorowych. Zmarł 9 października 1992 roku.
Roland Topor
Urodził się 7 stycznia 1938 roku. Jego dzieciństwo naznaczone było doświadczeniami związanymi z II wojną światową: ucieczką i koniecznością ukrywania się. Podobnie jak jego ojciec Abram, Roland wybrał studia w Akademii Sztuk Pięknych. Po odkryciu humorystycznych rysunków Sinégo postanowił porzucić malarstwo i w pełni oddać się karykaturze. Od 1958 roku stale publikował swoje rysunki w prasie i ilustrował książki wydawane przez Jean-Jacques’a Pauverta i Erica Losfelda. W tym samym czasie zaproponował czasopismu „Fiction” pełne czarnego humoru opowiadania, które od 1959 roku zaczęły się regularnie pojawiać na jego łamach. Uznanie zdobył dzięki współpracy z czasopismami „Hara-Kiri” oraz „Elle”. Wraz z Fernandem Arrabalem i Alejandrem Jodorowskym założył w 1962 roku grupę Panique, co zbliżyło go do świata awangardy. Jego twórczość, zróżnicowana i oryginalna, obejmowała szerokie spektrum: od rysunku humorystycznego począwszy, poprzez ilustrację, rysunek prasowy, grafikę, prozę, dramat, a na scenografii, reżyserii i aktorstwie skończywszy. Zmarł 16 kwietnia 1997 roku.
Nicolas Topor
Urodził się 29 sierpnia 1963 roku w Paryżu. W świat sztuki wprowadził go ojciec, Roland, z którym wspólnie w 1972 roku zredagował i zilustrował książkę „Un Monsieur tout esquinté” („Połamany ludzik”). W wieku trzynastu lat opublikował pierwszą książkę pod własnym nazwiskiem: „Récits d’expéditions en Lagunie” („Opowieści z podróży do Lagunii”). Uczęszczał na kursy malarstwa w paryskiej Akademii Sztuk Pięknych, po czym odbył kilka podróży, dzięki którym odkrył różne techniki graficzne i malarskie. Nie przerywając malowania i rysowania, przez pewien czas realizował krótkometrażowe filmy dla Kazikstanu, fikcyjnego świata, którego ogłosił się ambasadorem. Stopniowo na plan pierwszy w jego życiu zaczęło wysuwać się pisanie scenariuszy i piosenek. Na początku lat dwutysięcznych zaczął występować na scenie: wykonywał piosenki ojca i własne. Nicolas pozostaje aktywnym artystą (a jego twórczość jest różnorodna i oryginalna), zajmując się jednocześnie spuścizną ojca.
